ارز دولتی یا ارز مبادله ای در واقع ارزی است که توسط دولت یا بانک مرکزی یک کشور صادر می شود و به عنوان ارز رسمی و قانونی در آن کشور استفاده می شود. این نوع ارزها عموماً تحت کنترل دولت قرار دارند و تنها می توانند به وسیلهٔ دولت یا بانک مرکزی تأمین شوند.
ارزهای مبادله ای معمولاً از طریق صادرات و واردات در معاملات بین المللی استفاده می شوند و به عنوان واحد پول بین المللی استفاده می شوند. این ارزها، معمولاً قابل تبدیل به ارز دیگر می باشند و مبادله آنها با ارزهای دیگر بر اساس نرخ ارز مبادله ای انجام می شود.
استفاده از ارز مبادله ای در یک کشور به دولت اجازه می دهد تا به راحتی تجارت و تبادلات بین المللی خود را انجام دهد و بتواند نرخ ارز را کنترل کند و در صورت لزوم تغییر دهد. همچنین، ارز مبادله ای می تواند تأثیرات اقتصادی را کنترل کند و به دولت اجازه دهد تا سیاست های پولی و اقتصادی خود را اجرا کند.
ارز دولتی به چه افرادی و چه کالاهایی داده می‌شود
ارز دولتی به تمام افراد و تمام نیازها تعلق نمی‌گیرد و از طرف دولت تنظیم می‌شود. این نیازها معمولاً از میان کالاها و خدماتی انتخاب می‌شوند که اولویت خاصی دارند. این نوع ارز تنها به برخی از تجاران، بخشی از نیازها و کالاهای مهم اختصاص داده می‌شود. این شامل واردات کالاهای دولتی، واردات برخی از کالاهای اساسی توسط بخش خصوصی، سفر و مأموریت دولتمردان و مأموران دولت، تأمین محصولات کشاورزی، تأمین ارز از صادرات محصولات پتروشیمی و فولادی، تحصیل دانشجویان خارج از کشور، کالاها و اقلام اساسی سبد معاش مانند برنج، روغن، شکر، گندم و جو، اعزام و درمان بیماران داخلی در خارج از کشور، هزینه ثبت دفاتر رسمی در خارج از کشور و هزینه ثبت نام در مراکز علمی، آموزشی و نمایشگاهی می‌شود.
نحوه خرید و تأمین ارز دولتی
حواله‌ی ارز دولتی یک سیستم مرتبط با تأمین ارز دولتی در کشور است که به منظور تأمین موارد مصرفی و کالاهای دارای اولویت برای صادرات به کشورهای مقصد، استفاده می‌شود. این حواله‌ها توسط نهادهای مربوطه صادر می‌شود و برای صدور آنها نیاز به کسب مجوزهای لازم از سوی دولت و بانک مرکزی است. برای دریافت حواله‌ی ارز دولتی، شرکت یا فرد مربوطه باید طبق دستورالعمل‌های بانک مرکزی عمل کرده و از طریق بانک‌های ذی‌ربط به این سیستم، درخواست خود را ثبت کند. سپس پس از تأیید و تشریفات قانونی، حواله صادر می‌شود و برای استفاده در صادرات به کشورهای مقصد قابل استفاده است. این سیستم به منظور کنترل ارز و تأمین نیازهای موردنیاز برای کشورها و فعالیت‌های اقتصادی ضروری است و برای حفظ تعادل و استقرار در بازار ارز اهمیت دارد.
مبنای تعیین قیمت ارز مبادله‌ای چیست؟
بانک مرکزی، به عنوان مسئول تعیین نرخ ارز دولتی، با استفاده از ابزارهای مختلفی مانند اجرایی کردن سیاست‌های پولی، کنترل عرضه پول و تنظیم نرخ بهره، در تلاش است تا نرخ ارز را در یک حد مطلوب و پایدار نگه دارد. هدف اصلی تعیین نرخ ارز دولتی، حفظ تعادل در بازار ارز است تا از افزایش ناگهانی یا کاهش ناگهانی ارزش ارز و ایجاد نوسانات زیاد در بازار جلوگیری شود. بانک مرکزی در این راستا، با تحلیل و بررسی شرایط بازار ارز و عوامل مؤثر بر آن، تصمیم‌های مناسبی در خصوص تغییر نرخ ارز دولتی می‌گیرد.
همچنین باید توجه کرد که نرخ ارز دولتی ممکن است از نرخ ارز بازار متفاوت باشد. در برخی موارد، دولت ممکن است تصمیم بگیرد نرخ ارز دولتی را در حدودی مشخصی تعیین کند و تفاوت آن را با نرخ ارز بازار بر عهده بگیرد. در این صورت، نرخ ارز دولتی به عنوان یک نرخ مرجع برای تعاملات ارزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بازار ارز بر اساس این نرخ عمل می‌کند. اما در برخی موارد دیگر، دولت ممکن است قراردادهای خرید و فروش ارز را با قیمت دولتی انجام دهد و در این صورت نرخ ارز دولتی برای تمامی تعاملات ارزی در بازار لحاظ می‌شود.
تفاوت ارز دولتی و آزاد چیست؟
ارز دولتی و آزاد دو نوع نرخ ارز هستند که توسط یک کشور برای تعیین ارزش پول ملی استفاده می‌شوند. در نرخ ارز دولتی، دولت نقش فعالی در تعیین ارزش پول ملی دارد و با تعیین یک نرخ ثابت برای ارز، تلاش می‌کند تا ارزش پول ملی را حفظ کند. این نوع نرخ ارز معمولاً در کشورهای با اقتصاد دولتی قوی و تنظیمات مرکزی بکار می‌رود. در این حالت، دولت می‌تواند تحریم‌ها و محدودیت‌ها را در ارتباط با ارز به کار ببرد و ارزش پول ملی را در مقابل ارزهای خارجی حفظ کند.
از سوی دیگر، در نرخ ارز آزاد، ارزش پول ملی بر اساس عرضه و تقاضا و بازار آزاد تعیین می‌شود. در این حالت، دولت تلاش می‌کند به حداکثر توان خود از تدخل در سیاست‌های مالی و ارزی خودداری کند و ارزش پول ملی را به صورت طبیعی و بدون محدودیت‌ها تعیین کند. این نوع نرخ ارز معمولاً در کشورهای با اقتصاد بازار و خصوصی قوی بکار می‌رود. در این حالت، انتقال سرمایه و تجارت بین المللی بر اساس قوانین بازار و قوانین عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد و دولت دخالت کمتری در این روند دارد.
تفاوت های دیگر
تفاوت دیگر میان ارز دولتی و ارز بازار آزاد در سیاست‌های نرخ ارز است. در ارز دولتی، دولت قدرت تعیین نرخ ارز را دارد و ممکن است نرخ ارز دولتی با نرخ بازار آزاد تفاوت داشته باشد. این تفاوت در نرخ ارز می‌تواند تأثیر زیادی بر قیمت کالاها و خدمات داخلی داشته باشد. در مقابل، در ارز بازار آزاد، نرخ ارز توسط عوامل بازار تعیین می‌شود و دولت تدخل کمتری در این مسئله دارد.
علاوه بر این، ارز دولتی ممکن است به منظور کنترل تورم و تعادل نرخ ارز بازار استفاده شود. در این حالت، دولت می‌تواند تعدادی ارز را به نرخ ارز دولتی به بازار عرضه کند تا از افزایش ناپایدار نرخ ارز بازار جلوگیری کند. این عملیات ممکن است در کشورهایی با مشکلات اقتصادی جدی و نوسانات شدید در بازار ارز انجام شود.
به طور کلی، هر یک از این دو نوع ارز دارای مزایا و معایب خود هستند و انتخاب بین آنها به عوامل مختلفی مانند وضعیت اقتصادی کشور، سیاست‌های دولت و نیازهای اقتصادی مربوطه بستگی دارد.
تفاوت ارز نیمایی با ارز دولتی چیست؟
سامانه‌ی نیما، یک سیستم برای کنترل نوسانات ارز در کشور است. این سیستم به منظور تأمین ارز نیمایی و برای واردات و صادرات کالاها توسط بازرگانان و نهادهای تجاری و بازرگانی راه‌اندازی شده است. در این سیستم، ارز نیمایی توسط سامانه‌ی نیما تعیین و درخواست‌ها براساس نرخ‌های مشخص شده در این سامانه ثبت می‌شوند. افراد و شرکت‌ها که واجدین شرایط برای دریافت ارز نیمایی هستند، باید از طریق سامانه‌ی نیما اقدام کنند.
تفاوت اصلی بین ارز نیمایی و ارز دولتی در گستردگی کالاهای مجاز وارداتی و صادراتی است. در حالی که ارز دولتی شامل اولویت‌های خاصی از کالاها و مصارف است که توسط دولت تعیین می‌شود، ارز نیمایی به تمامی کالاهای مجاز وارداتی و صادراتی اعم از کالاهای اساسی و لوکس اجازه می‌دهد. با استفاده از سامانه‌ی نیما، کسب‌وکارها و بازرگانان می‌توانند به راحتی ارز نیمایی را دریافت کرده و به تجارت خود ادامه دهند، در حالی که با استفاده از ارز دولتی، تحت محدودیت‌هایی قرار می‌گیرند.